شرق کوردستان یا کوردستان شرقی؟

سلسله گفتاری در ماهیت کنش سیاسی در کوردستان شرقی (1)

شرق کوردستان یا کوردستان شرقی؟

دکتر ع.بیژەن

درآمد

ملت تصوری است از همزبانی و اجتماع همزبان، تصوری از حضور مبهم و همزمان یک اجتماع همزبان در ذهن اعضای آن اجتماع. از این رهگذر مفهوم کورد بودن در جهان و هویت کوردی در زبان شکل می‌گیرد: در درون ادبیات، زبان روزنامه و رسانه‌ها. اگر ملت بودن نیز مبنایی برای حق تشکیل دولت-ملت به حساب آید، کوردستان سرزمین کوردهاست و قلمروی برای دولت-ملت اجتماع کوردها. این گونه، روشنفکران کورد در دهه‌های آغازین قرن بیستم، مبنای ذهنی لازم برای تشکیل دولت کوردستان را فراهم آوردند. اما کوردها برخلاف دیگر همسایگانشان در تأسیس دولت-ملت کامیاب نبودند و سرزمینی که باید کوردستان نامیده می‌شد میان دولت‌های منطقه تقسیم گردید.

حوادث قرن بیستم و بخصوص رویدادهای پس از جنگ جهانی دوم، کوردها را بر آن داشت که خواست تشکیل دولت ملی را که در شرایط منطقه ای غیر ممکن می نمود به تعویق انداخته و حقوق فرهنگی و سیاسی کوردها را در درون مرزهای تثبیت شده ی منطقه دنبال کنند. این سرآغازی بود بر یک گسست. گسستی میان یکپارچگی آرمانی و چند پارەگی در واقعیت. 

از زیست‌بوم بی‌جان کردستان تا تهدید آثار تاریخی هورامان

دکتر منصور سهرابی

با فرمان آیت‌الله خمینی، رهبر وقت ایران در مرداد ۱۳۵۸، در کردستان ایران اعلام جهاد شد و آتش جنگ دامن این مناطق را گرفت. محیط زیست و منابع طبیعی کردستان نیز از اثرات این فرمان بی‌بهره نماند و به‌صورت مستقیم و غیر مستقیم یکی از قربانیان جنگ افروزی خمینی شد.

در سال‌های اول انقلاب، یعنی مصادف با اوج‌گیری تابعیت سپاه پاسدران از فرمان رهبر وقت، آتش توپخانه سپاه به بهانه استتار اعضای احزاب کردی در جنگل‌های کردستان، جنگل‌های این مناطق را نشانه گرفت.

این جنگ‌افروزی از بی دفاع‌ترین موجودات منطقه قربانیان بیشماری گرفت. مردم منطقه نیز که به بهانه عدم امنیت از دریافت سوخت‌های فسیلی محروم بودند به ناچار برای تأمین سوخت مایحتاج خود از جنگل‌های کردستان قربانیان بیشتری گرفتند. بدین ترتیب درختان بی‌دفاع از هر دو سو مورد حمله قرار گرفت و تراکم آنان چنان کم شد که هرگز این خسران جبران نگردید.

کۆماری کوردستان و ڕۆڵی کرماشان

نەعیم نەجەفی

هاوکات له‌گه‌ڵ ئاماده‌کاری بۆ پێکهێنانی کۆماری کوردستان، له‌ ده‌یه‌کانی 40ی زایین‌دا؛ ڕێکخستنه‌کانی ئه‌و کۆماره‌ هه‌تا ناوچه‌کانی خواروی کوردستان، واته‌ کرماشان و ئیلام و خانه‌قین، شوێنپێی دیار و به‌رچاوه. لەو سەردەمەدا هەم کەسانێک بوون لە کرماشان کە ئەرکە نەتەوایەتییەکانیان بەرێوەدەبرد، هەم لە هەوڵی رێکخستنی بەرنامەکانی کۆمار لەو ناوچەیەدا بوون و هەم ئەوەی کە کۆماری کوردستان بەرنامە و پلانێ هەبووە بۆ گەیشتنی دەسەڵاتەکەی بۆ کرماشان.

که‌سانێک وه‌ک ئبراهیم خانی نادری، خه‌لکی شاری کرماشان، یه‌دوڵڵا ڕه‌زایی، خه‌لکی شاری گێڵانی رۆژئاوا وه ڕه‌شید باجەلان، خه‌لکی شاری خانه‌قین، به‌رپرسی رێکخستنه‌کانی کۆمار له‌ کرماشان بوونه‌.

که‌سایه‌تییەک وه‌ک ئیبراهیم نادری له‌ ساڵی 1290 شەمسی له‌ کرماشان له‌ دایک بوو. 

هەڵوێستی سیاسی نێوان سەلاحەددین خەدیو و خالید عەزیزیدا

تاهیر قەرەخان

لە بابەتێک دا کە لە ٥ـ ی یانوار، پێش کۆنگرەی ١٦ـ ی لایەنی مونشەعیبی حیزبی دێموکڕات دا بڵاوم کردبۆوە ئیشارەم بەوە کردبوو کە ئەگەر خالید عەزیزی جارێکی دیکە دەنگی متمانە لە کۆنگرە وەربگرێتەوە ئەوکات بەبێ بەربەست و ئاشکراتر لە جاران سیاسەتەکانی دەباتە پێش کە رەنگە ئەم سیاسەتانە جێگای ڕەزامەندی خەڵک و تەنانەت ئەندامەکانی خۆشیان نەبێت.

ئەگەر ئەم چەند مانگەی دوایی بە وەرزێک ناودێر بکەم، دەتوانم بڵێم وەرزی گۆڕانکاری و رووداوی گرینگی ئەوتۆ بوو کە تا رادەیەکی زۆر کۆمەڵگای رۆژهەڵاتی وشیار کردەوە.

لە رووداوەکان و هەڵویستەکانی سەروبەندی هەڵبژاردنەکانی دەیەمین خولی مەجلیسی ئێران تا دوایین وتووێژەکانی خالید عەزیزی هەمووی جێگای باس و شرۆڤەن و تا رادەیەک پێکەوە گرێدراون.

یەکێک لەو رووداوانە پەیامی نەورۆزی مستەفا هیجری بوو کە کاردانەوەیەکی زۆری لە ناو خەڵک و ئەندامان و لایەنگرانی ئەو حیزبە دا هەبوو.

له‌ گۆڕانی پێگه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی‌‌یه‌وه‌ تا گۆڕینی گوتار

د. میران مه‌حاڵی

هێزی نه‌ته‌وه‌یی رزگاریخواز بریتی‌ له‌و هێزه‌ چه‌ک‌دار و بیریاره‌یه‌، به‌ هۆی بارودۆخێکی تایبه‌ته‌وه‌ که‌ به‌سه‌ر وڵات و نه‌ته‌وه‌که‌یاندا دێ، حه‌ول ده‌ده‌ن له‌ رێگای شه‌ڕی چه‌ک‌داری و به‌ربه‌ره‌کانیی فکرییه‌وه،‌ ده‌سه‌ڵاتی ناچاره‌کی و زۆره‌ملیی هێزی داگیرکه‌ر بسڕنه‌وه‌، یان لانی‌که‌م خه‌ڵکی لێ ئاگادار که‌نه‌وه‌ و حه‌ول بۆ سڕینه‌وه‌ی بده‌ن.

ئه‌و هێزه‌ به‌ پێی که‌شی نه‌ته‌وه‌یی و جۆری هه‌ڵسوکه‌وتی هێزی داگیرکه‌ر یان داپڵۆسێنه‌ر، ده‌توانێ کایه‌کانی خۆی له‌ ململانێی له‌گه‌ڵ ده‌سته‌ڵاتدا بگۆڕێ، ته‌نانه‌ت له‌ به‌رژه‌وه‌ندیی نه‌ته‌وه‌که‌ی و له‌ پێناو وه‌ده‌ست هێنانی به‌ها ئینسانییه‌کاندا له‌گه‌ڵ هێزی داگیرکه‌ر بکه‌وێته‌ دانوستان و به‌ وریایی‌یه‌وه‌ دیالۆگ وه‌ک چه‌کێک بۆ وه‌دیهێنانی ئامانجه‌کانی نه‌ته‌وه‌یی و ئینسانی خۆی ده‌کار بێنێ. واته‌ بنه‌مای سه‌ره‌کیی ئه‌و کێشه‌یه‌ی باسی ده‌که‌ین بریتی‌یه‌ له‌ بوونی که‌شێکی ئاڵۆز به‌ هۆی ده‌ست‌درێژیی هێزێکی بیانی و جاری وایه‌ سه‌ر‌ده‌ستی ناوخۆیی‌یه‌وه،‌ به‌ مه‌به‌ستی تێکدانی یه‌کێک له‌ ماکه‌ پێکهێنه‌ره‌کانی شوناسی نه‌ته‌وه‌یی‌.